Wystawianie raz w miesiącu obowiązkowych faktur na zwolnieniu lekarskim nie powinno zawsze oznaczać odebrania przedsiębiorcy prawa do zasiłku chorobowego – orzekł Sąd Najwyższy.

Źródłem sprawy była wydana przez ZUS decyzja w sprawie zwrotu 26,5 tys. zł zasiłków chorobowych pobranych przez kobietę prowadzącą sklep w formie franczyzy. Przez dłuższy czas przebywała ona na zwolnieniach lekarskich. W tym czasie ograniczyła działalność do jednej czynności – osobistego wystawiania miesięcznych faktur, do czego była zobowiązana umową franczyzy. Nie wykonywała innych prac, a w sklepie zastępowały ją zatrudnione sprzedawczynie.

Mimo to ZUS uznał, że w czasie zwolnień prowadziła zabronioną przez art. 17 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1133 ze zm., dalej: ustawa zasiłkowa) działalność zarobkową i cofnął jej zasiłek za wszystkie okresy niezdolności do pracy. Zarówno sąd I, jak i II instancji wzięły stronę ZUS.

Inaczej orzekł Sąd Najwyższy, który uwzględnił skargę kasacyjną ubezpieczonej i nakazał ponowne rozpatrzenie sprawy.

– Artykuł 17 ustawy zasiłkowej nie jest dostosowany do sytuacji osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. W przypadku pracowników i osób wykonujących usługi na podstawie umów cywilnoprawnych sytuacja jest jasna: albo się przychodzi do pracy i ją wykonuje, albo nie, co przekłada się na utratę prawa do zasiłku – powiedziała sędzia Katarzyna Gonera.

Zwróciła uwagę, że w przypadku samozatrudnionych sytuacje mogą być krańcowo różne. Działalność może polegać na osobistym świadczeniu usług, ale są też rodzaje działalności, które wymykają się tradycyjnym schematom. I tu rodzą się poważne problemy interpretacyjne.

– Problem dotyczy np. sytuacji, gdy działalność gospodarcza polega na zaangażowaniu kapitałowym, a ubezpieczony wykonuje czynności organizacyjno-formalne – podpisuje umowy, płaci rachunki itp., czasem tylko kilka razy w miesiącu, a prace i usługi, na których działalność się opiera, są prowadzone przez pracowników, menedżerów i innych zatrudnionych przez przedsiębiorcę. Jeszcze większy problem występuje, gdy przedsiębiorca wykonuje zarówno prace usługowe, jak i czynności organizacyjne. Wtedy zupełnie inaczej trzeba potraktować kwestię wykonywania pracy zarobkowej przez taką osobę i nie wolno automatycznie stosować art. 17 ustawy zasiłkowej – podkreśliła sędzia Gonera.

Jak wynikało z ustaleń procesowych, ubezpieczona prowadziła swoją działalność także osobiście. Świadkowie i zatrudnieni zeznawali, że przebywała w sklepie, obsługiwała klientów, przyjmowała płatności i wystawiała paragony i rachunki. Zadania organizacyjne (rozliczenia podatkowe, z ZUS, umowy itp.) wykonywała zaś w jej imieniu księgowa z biura rachunkowego, z wyjątkiem jednej czynności – wystawiania faktur franczyzowych, którą musiała wykonywać osobiście.

– Należałoby więc precyzyjnie ustalić, jaka była faktyczna sfera działalności ubezpieczonej, gdy nie była na zwolnieniach lekarskich, a jaka, gdy z nich korzystała. Tego sądy nie uczyniły. Gdyby się okazało, że ograniczyła działalność wyłącznie do wystawiania wspomnianej faktury franczyzowej, a wszystko inne pozostawiła innym osobom, stawia to jej działalność zarobkową w innym świetle – wskazała sędzia Gonera.

SN wskazał też inny warunek, który powinien być uwzględniony przy ustalaniu, czy ubezpieczonej należy odebrać zasiłek czy nie.

– Nawet gdy ustalimy prowadzenie działalności zarobkowej, co uprawnia do utraty prawa do zasiłku, należy brać pod uwagę przesłanki z art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w tym np. wprowadzenie w błąd organu rentowego. To zakłada złą wolę ubezpieczonego. W rozpoznawanej sprawie taka przesłanka nie zachodziła. Ubezpieczona przyznała się do wystawienia faktur, ale twierdziła, że nie miała świadomości, że będzie to miało tak poważne konsekwencje. Trzeba więc ustalić, czy przesłanki z art. 84 ustawy systemowej są spełnione. To wymaga ponownego rozpoznania sprawy – powiedziała sędzia Gonera. ©℗

orzecznictwo

Wyrok Sądu Najwyższego z 27 lipca 2020 r., sygn. I USKP 101/21